Pembentukan Malaysia pada tahun 1963 bukanlah sekadar satu perjanjian pentadbiran, tetapi sebuah pakatan murni yang dibina atas janji-janji asas. Antara yang paling utama adalah Hak 40 Peratus, satu jaminan kewangan yang menjadi syarat penting untuk Sabah menyertai persekutuan ini.
Apa sebenarnya Hak 40 Peratus ini
Hak ini bukan sekadar angka rawak. Ia merupakan jaminan dalam Perlembagaan Persekutuan di bawah Perkara 112C. Secara ringkasnya, Sabah berhak mendapat geran tahunan sebanyak dua perlima daripada hasil bersih yang diperoleh Kerajaan Persekutuan dari Sabah.
Pada tahun-tahun awal pembentukan negara, janji ini dipatuhi dengan baik. Rekod menunjukkan pembayaran dibuat secara rasmi dari tahun 1964 hingga 1968. Namun, selepas itu, pelaksanaan janji ini mula menghadapi jalan buntu.
Tempoh 48 tahun yang hilang
Mengikut Perlembagaan, satu kajian semula perlu dibuat setiap lima tahun untuk menyesuaikan bayaran mengikut peredaran ekonomi. Semakan terakhir dibuat pada tahun 1970, dan semakan seterusnya yang sepatutnya berlaku pada 1974 tidak pernah dilaksanakan.
Keadaan ini berlarutan selama 48 tahun. Sepanjang tempoh itu, Sabah hanya menerima bayaran RM26.7 juta setahun, iaitu kadar yang ditetapkan pada tahun 1973. Bayangkan, kadar ekonomi tahun 70-an digunakan untuk menampung keperluan pembangunan Sabah sehingga tahun 2021. Inilah yang digelar sebagai tahun-tahun yang hilang.
Hujah di meja pengadilan
Apabila Persatuan Undang-Undang Sabah atau SLS membawa perkara ini ke mahkamah, timbul persoalan besar. Pihak kerajaan mendakwa terdapat rundingan yang berterusan, namun mahkamah mendapati tiada bukti dokumen yang kukuh untuk menyokong dakwaan tersebut.
Mahkamah juga menegaskan bahawa adalah tidak munasabah untuk menggunakan kadar bayaran tahun 1974 bagi keperluan pembangunan negeri pada masa kini. Keputusan mahkamah akhirnya berpihak kepada keadilan perlembagaan.
Keputusan bersejarah untuk masa depan Sabah
Mahkamah Tinggi memutuskan bahawa Hak 40 Peratus tersebut masih terhutang dan wajib dibayar bagi keseluruhan tempoh yang tertinggal. Mahkamah turut membatalkan sebahagian daripada Perintah Kajian Semula 2022 kerana ia gagal mengambil kira tunggakan selama 48 tahun tersebut.
Kini, Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Negeri diperintahkan untuk duduk berbincang bagi menentukan jumlah sebenar yang perlu dibayar balik kepada Sabah.
Mengapa ini penting buat kita semua
Kes ini membuktikan bahawa Perlembagaan adalah undang-undang tertinggi yang mesti dihormati oleh semua pihak. Ia bukan sekadar isu wang, tetapi soal integriti negara dan hak rakyat yang telah dijanjikan sejak awal lagi.
Keberanian pihak seperti SLS dalam menuntut akauntabiliti ini menunjukkan bahawa suara masyarakat sivil sangat penting dalam memastikan janji-janji lama tidak hilang ditelan zaman. Keadilan untuk Sabah adalah pengukuhan untuk sistem persekutuan Malaysia.